U međurečju Tise i Begeja, svega 15-ak km jugozapadno od grada Zrenjanina, kome teritorijalno pripada, nalazi se Specijalni rezervat prirode „Stari Begej–Carska bara“, jedinstveni splet bara, močvara, mrtvaja, tršćaka, te livadskih, slatinskih, stepskih, pašnjačkih i šumskih staništa.

 

 

 

Ovo područje specifičnih biogeografskih odlika je zbog svoje izuzetne prirodne vrijednosti proglašeno za močvarno područje od međunarodnog značaja (Ramsarsko područje), značajno područje za ptice Evrope (Important Bird Areas), međunarodno botanički značajno područje centralne i istočne Evrope (Important Plant Areas), te područje od posebne važnosti za zaštitu prirode panonskog obilježja, zbog čega je uključeno u EMERALD mrežu staništa i vrsta.

U okviru kategorizacije zaštićenih područja Srbije lokalitet je 1994. godine dobio status Specijalnog rezervata prirode, kao rezervat prirode I kategorije – prirodno dobro od izuzetnog značaja. 

Rezervatom upravlja Ribarsko gazdinstvo Ečka iz Lukinog sela.

Najznačajniji lokaliteti u Rezervatu su bare Carska, Perleska, Tiganjica, Zagnjenica, Ravenica i Vojtina Mlaka, zatim tok Starog Begeja, te Botoški i Farkaždinski rit u zaštitnoj zoni Rezervata. U neposrednoj blizini nalazi se ribnjak Ečka, jedan od najvećih ribnjaka u Evropi.

 

Carska bara

Stari Begej

Carska bara, dužine 2.2 km, širine 1 km i površine 447 ha, predstavlja mrtvaju Begeja, koju je rijeka izgradila tokom holocena. Prosječna dubina vode kreće se od 0.9 m u proljeće i početkom ljeta, do 0.4 m tokom ljeta. Sa koritom Starog Begeja, iz kojeg se površinskim priticanjem snabdijeva vodom, vezana je kanalom dužine oko 30 m. Najveći dio bare je obrastao trskom, ševarom i nizijskom šumom. Tok Starog Begeja, dužine oko 10 km, prosječne širine 25 m i dubine 1.7-2.7 m, predstavlja pregrađeni dio dotadašnjeg toka Begeja koji je odvajanjem od vodotokova Tise i novoprokopanog Kanala Begej stavljen van upotrebe. Tokom regulacionih radova na desnoj obali novoprokopanog korita Begeja formirano je nekoliko bara: Perleska bara i bara Zagnjenica između Starog i Plovnog Begeja, u južnom dijelu Rezervata, te u sjevernom dijelu bara Tiganjica, koja je teško pristupačna, jer je većim dijelom obrasla trskom.

Vegetaciju Rezervata karakteriše zastupljenost azonalne vodene i močvarne vegetacije vezane za tok Starog Begeja, te zonalne stepske vegetacije sa enklavama intrazonalnih slatina na području Botoškog i Farkaždinskog rita, tako da raznoliki biljni pokrivač, sa preko 500 biljnih vrsta, formiraju močvarne zajednice, vegetacija akvatičnih makrofita, livadska, slatinska i stepska vegetacija, kao i šumske fitocenoze.

Od vrsta prisutnih na području Rezervata u zaštićene prirodne rijetkosti spadaju: bijeli i žuti lokvanj, borak, gorocvijet, močvarne orhideje, slatinska palamida, iđirot, dugorogi orašak, crni glog, barska paprat. Na Crvenoj listi Evrope nalazi se slatinska palamida, a u Crvenoj knjizi flore Srbije: lokvančić, kamforika, mešinka, kantarion i slatinski ljutić. Borak je svrstan u kategoriju iščezli i krajnje ugroženi taksoni, nizijske tresave u fragilne ekosisteme, a u kategoriji ugroženih i ranjivih vrsta nalaze se: gorocvijet, panonski zvezdan, slatinska palamida, crni glog, uskolisni kaćunak, vitki kantarion, vodena djetelina, žuti lokvanj, zuka Tabernemontanova, zmijak, gorčika i žabljak, a nizijske tresave su svrstane među fragilne ekosisteme.

Tipičan pejzaž u Rezervatu

Ornitofauna (fauna ptica) je jedan od najatraktivnijih segmenata faune ovog područja i njena najveća vrijednost. Lokalitet je poznat po koloniji ptica močvarica, jer je Carska bara značajno stanište na migracionom putu ptica u kojem one pronalaze pogodne uslove za zadržavanje tokom seobe i zimovanja u cilju zaklona, odmora i prehrane. Od  ukupno 250 vrsta ptica 140 vrsta su prolaznice, a 110 gnjezdarice. Zbog značajnog diverziteta ornitofaune i prisustva endemskih vrsta, prostor Starog Begeja i Carske bare, kao ornitološki veoma značajno područje u ovom dijelu Evrope, uvršteno je u značajna područja za ptice – Imortant Bird Areas prema programu Bird Life International. Poseban značaj ornitofauni Rezervata daje činjenica da se na ovom relativno malom prostoru gnijezdi svih osam evropskih vrsta čaplji. Siva čaplja, mrka čaplja, gak, mala bijela čaplja, velika bijela čaplja, žuta čaplja, čapljica i bukavac hrane se na vodenim basenima, kanalima, barama i okolnim livadama, a gnijezde u Carskoj bari, Vojtinoj Mlaki, Perleskoj bari i tršćacima na ribnjaku Ečka.

Od globalno ugroženih vrsta u Rezervatu se gnijezde orao bjelorepan i prdavac, a povremeno se sreću: pelikan, mali kormoran, mala guska i plavokljuna patka.

Od vrsta ugroženih na nivou Panonske nizije prisutni su: riđogrli gnjurac, žuta čaplja, velika bijela čaplja, mala bijela čaplja, kašikara, ražanj, bijela roda, crna roda, plovka glogovnjača, plovka kašikara, osičar, mrka lunja, orao kliktaš, stepski soko, poljska jarebica, prepelica, morski zujavac, bijelobrada čigra, ritska sova, pčelarica, crnoglavi svrčak, gavran i dr.

Čaplja – zaštitni znak Rezervata

Bogata i raznovrsna ihtiofauna zastupljena je sa 24 vrste iz 7 familija: bijeli tolstolobik, sivi tolstolobik, bijeli amur, crvenperka, linjak, deverika, srebrni karaš, štuka, čikov, som, somić, sunčanica, smuđ, bandar, balavac i dr.

Posebna vrijednost faune sisara, koja broji oko 50 vrsta, je prisustvo vidre i divlje mačke, veoma rijetkih i ugroženih vrsta sisara u Evropi, kao i tekunice, koja je danas prisutna samo na ostacima stepe u Botoškom ritu i beloblatskim utrinama. Riđa voluharica ukazuje na nekadašnje prisustvo prostrane ritske hrastove šume.

Privredni razvoj Rezervata je baziran prvenstveno na razvoju ekoturizma, kao održivog oblika turizma zasnovanog na prirodi, u kojem je osnovna motivacija turista posmatranje i uživanje u prirodnom ambijentu i tradicionalnoj kulturi lokalnog stanovništva. Prisutan je niz popularnih aktivnosti ekoturizma, kao što su: obilazak Rezervata turističkim brodom (Carska lađa) ili čamcem sa vodičem, šetnja Stazama zdravlja, posmatranje ptica uz vodiča (birdwatching), foto-safari, vožnja čamcima, kanuom, motornim zmajem ili biciklima, organizacija ekskurzija i škola u prirodi itd. Tradicionalnu lokalnu kulturu promovišu Etno centar u Belom Blatu i Etno selo Tiganjica u Stajićevu, poznato po vjernim replikama banatskih kuća, velikoj banatskoj vetrenjači, lovačkom restoranu Trofej, i brojnim drugim sadržajima za odmor, ali i upoznavanje tradicionalnog načina života u Banatu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Etno kompleks Tiganjica

Etno centar Belo Blato   

Literatura:

1. Butorac, V. Stojšić, The results of preliminary investigations of aquatic vegetation in the Regional Park „Stari Begej“, TISCIA 26, 1992.

2. Prostorni plan područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Stari Begej-Carska bara, Zavod za urbanizam Vojvodine, Novi Sad, 2008.

3. Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana područja posebne namene SRP „Stari Begej-Carska bara“ na životnu sredinu, Zavod za urbanizam Vojvodine, Novi Sad,

4. http://www.ribnjakecka.com/Zeljastavegetacija.html